Verkeerde probleemstelling

Door te spreken over een thuiszittersaanpak, wordt er te veel gekeken naar het uitvalproces en de leerplicht in plaats van het realiseren van een passend onderwijsaanbod voor alle kinderen en jongeren, binnen of buiten school.

Als je daarentegen uitgaat van leerrecht en onderzoekt waar en waarom leerlingen dat niet krijgen, dan richt je je op het oplossen van de kern van het probleem, in plaats van symptoombestrijding.

In de Kamerbrief Evaluatie en Verbeteraanpak van Passend Onderwijs[1] van 4 november 2020 schrijft minister Slob dat hij het leerrecht wil verankeren in de wet door een landelijke norm van basisondersteuning, gecombineerd met zorgplicht en dekkend aanbod. Hij geeft aan dat hij daarmee voldoet aan wat in het regeerakkoord is afgesproken, namelijk dat onderzocht zou worden hoe het leerrecht, zoals dat in internationale verdragen staat, in de wet kan worden verankerd.

De internationale verdragen gaan echter verder dan dat. Het onderwijs hoort gericht te zijn op “de zo volledig mogelijke ontplooiing van de persoonlijkheid, talenten en geestelijke en lichamelijke vermogens van het kind” (artikel 29, eerste lid sub a van het Kinderrechtenverdrag). Dit kan niet gerealiseerd worden als de Leerplichtwet nog steeds vrijstellingen van inschrijving aan een school verleent als een leerling (tijdelijk) niet (meer) in staat is tot geregeld schoolbezoek.

Voor verankering van het leerrecht zijn wij daarom voorstander van het Wetsvoorstel Leerrecht[2]. Wij zijn van mening dat onderdelen van dit Wetsvoorstel Doorbraakaanpak nutteloos zijn en soms zelfs schadelijk kunnen zijn.

Verkeerde aanpak

Het Wetsvoorstel Doorbraakaanpak biedt geen oplossing voor het probleem dat geschetst is, namelijk het terugdringen van verzuim en thuiszitters.

Om dit probleem op te lossen, richt dit wetsvoorstel zich op twee aspecten:

1.       Het delen van verzuimcijfers met de samenwerkingsverbanden, zodat zij die informatie kunnen gebruiken om een dekkend aanbod te realiseren.

2.       Het maken van afspraken tussen gemeente en samenwerkingsverband als een leerling eenmaal is uitgevallen.

Nutteloze onderdelen van dit wetsvoorstel

De voorgestelde wetswijzigingen met betrekking tot afspraken tussen gemeente en samenwerkingsverband over het beëindigen van verzuim binnen 3 maanden bieden ruimte om:

• van het bestaande onderwijsaanbod uit te gaan in plaats van een echt dekkend aanbod te creëren (gezien de formulering “een zo passend mogelijke plaats in het onderwijs”), 
• pas in te grijpen als de leerling (geruime tijd) is uitgevallen in plaats van bij dreigende uitval, 
• voor bijkomende problemen vanwege het lange verzuim te verwijzen naar individuele jeugdhulp in plaats van preventie en ondersteuning in het onderwijs zelf te regelen, 
• de noodzaak voor jeugdhulp, als die er is, te gebruiken als excuus om geen (passend) onderwijs te bieden waarbij de leerling zich volledig kan ontplooien.

Het voegt weinig toe aan de al bestaande wettekst “Het samenwerkingsverband stelt zich ten doel een samenhangend geheel van ondersteuningsvoorzieningen binnen en tussen de scholen, bedoeld in de vorige volzin, te realiseren en wel zodanig dat leerlingen een ononderbroken ontwikkelingsproces kunnen doormaken en leerlingen die extra ondersteuning behoeven een zo passend mogelijke plaats in het onderwijs krijgen.” (Artikel 18a Wet op het primair onderwijs en Artikel 17a Wet op het voortgezet onderwijs). Dat heeft tot nu toe niet geleid tot een beter dekkend aanbod en daar voegt dit wetsvoorstel niets dwingends aan toe (in tegenstelling tot het Wetsvoorstel Leerrecht).

Volgens de Memorie van Toelichting ligt de doorbraakaanpak in het verlengde van de meer expliciet gemaakte taak van het samenwerkingsverband om te zorgen voor een dekkend aanbod. Als de taak om te zorgen voor een dekkend aanbod niet goed verankerd is (omdat de definitie “zo passend mogelijk” door het onderwijs zelf geïnterpreteerd mag worden) heeft de doorbraakaanpak dus ook weinig toegevoegde waarde.

Schadelijke onderdelen van dit wetsvoorstel

Bovendien is het zeer onwenselijk dat er voorgesteld wordt dat het samenwerkingsverband een wettelijke grondslag krijgt voor het verwerken van privacygevoelige (medische) persoonsgegevens van leerlingen zonder toestemming van ouders (of 16+ leerling), terwijl het samenwerkingsverband niet in alle gevallen de deskundigheid heeft om dat goed te beoordelen en het wel als argument kan gebruiken om passende onderwijsoplossingen tegen te houden en ouders onder druk te zetten. Dit kan een averechts effect hebben op de ontplooiingsmogelijkheden van de leerling en traumatisch zijn voor het hele gezin. Daarom is dit onderdeel van het wetsvoorstel schadelijk te noemen.

Er is een betere oplossing voor dit probleem mogelijk, namelijk via de jeugdarts zoals beschreven in het wetsvoorstel Leerrecht. De jeugdarts is onafhankelijk, is deskundig over de ontwikkelingsmogelijkheden van kinderen, heeft beroepsgeheim en valt onder het medisch tuchtrecht.

Als er naast de doorzettingsmacht die daarin beschreven wordt nog behoefte is aan inzicht in anonieme verzuimcijfers en/of afspraken tussen gemeente en samenwerkingsverband is dat prima, maar die afspraken moeten aanvullend zijn en gaan over de uitvoering. Hiervoor is het dan niet nodig dat het samenwerkingsverband toegang krijgt tot bijzondere persoonsgegevens, zoals bijvoorbeeld gegevens over de fysieke en/of geestelijke gezondheid van een leerling.

Ons advies

Wij adviseren om wetsvoorstellen te richten op het oplossen van de kern van het probleem en niet op symptoombestrijding. Dit wetsvoorstel heeft als doel het tegengaan van verzuim en schooluitval, maar de kern van het probleem is dat niet voor alle kinderen en jongeren een passend onderwijsaanbod beschikbaar is, wat leidt tot thuiszitters en vrijstellingen voor leerbare kinderen en jongeren. 

Hiertoe is het onder andere belangrijk om het leerrecht zoals dat in de internationale verdragen beschreven is, wettelijk te verankeren. Het voorstel van minister Slob in zijn brief van 4 november 2020 is onvoldoende om dit te realiseren. Het Wetsvoorstel Leerrecht is een grote stap in de goede richting.

• Geen VT-melding bij puur een geschil over passend onderwijs. Het is heel belangrijk dat scholen melden wanneer ze een vermoeden van kindermishandeling hebben. Een melding doen puur omdat ouders en school het niet eens kunnen worden over passende ondersteuning (en hun kind vervolgens thuis houden) moeten we met elkaar niet willen. Daarvoor heeft het veel te grote impact. Ik maak hierover afspraken met partijen. 

• Als een kind in staat is om zijn persoonlijkheid, talenten en geestelijke en lichamelijke vermogens te ontplooien, zou die door de overheid bekostigd onderwijs moeten kunnen volgen wat die ontplooiing mogelijk maakt, in lijn met het Kinderrechtenverdrag.
• Ook bij een leerling die een onderwijsprogramma volgt op afstand van de school (bijvoorbeeld thuis, bij een speciale begeleider of bij een speciale organisatie) maar onder verantwoordelijkheid van de school waar hij staat ingeschreven, is er sprake van onderwijsdeelname. Dus ook maatwerk-onderwijs om een kind in staat te stellen zich te ontplooien, valt onder het door het rijk bekostigde onderwijs.
• De behandelaar van het kind kan het beste beoordelen wat het kind nodig heeft. Ouders (en 16+ kinderen) kunnen zelf een behandelaar kiezen, zolang die een BIG-registratie heeft.
• De huidige wet verplicht scholen en samenwerkingsverbanden alleen maar om een "zo passend mogelijke plaats" in het onderwijs te bieden (zie ook Reactie Balans en AutiPassend Onderwijs Utrecht op Wetsvoorstel Doorbraakaanpak) waarbij het onderwijs zelf bepaalt wat "zo passend mogelijk" betekent. Dat biedt het onderwijs de vrijheid om een plaats te bieden binnen het onderwijsaanbod dat ze al hebben, zonder een echt dekkend aanbod te creëren. Handhaving door de onderwijsinspectie van deze regel zal niet tot maatregelen kunnen leiden, want het voldoet altijd aan de wet die zegt dat het "zo passend mogelijk" moet zijn. Waarschijnlijk is dat de reden dat de rol van de inspectie bij het passend onderwijs zo beperkt is.
• Er is een vorm van doorzettingsmacht nodig richting het onderwijs (dus niet richting ouders, die worden al genoeg onder druk gezet op allerlei manieren) om het onderwijs te dwingen zodanige aanpassingen in het onderwijsaanbod te maken dat het geschikt wordt voor alle kinderen die zich nog kunnen ontplooien.
• Degene die de doorzettingsmacht krijgt, moet voldoende deskundigheid hebben om het advies van de behandelaar op waarde te kunnen schatten en te kunnen beoordelen of het rechtvaardigt dat het onderwijs onder druk gezet wordt (dat is geen kleinigheid!). 
• Degene die de doorzettingsmacht krijgt, zal daarvoor soms privacygevoelige (medische) gegevens inzien, en daarom is het belangrijk dat de privacy goed gewaarborgd wordt. Ervaring leert ons dat medewerkers van scholen, samenwerkingsverbanden en leerplicht door hun meervoudige belangen dergelijke gegevens nogal eens misbruiken om ouders onder druk te zetten een niet passend onderwijsaanbod te accepteren. Daarom willen wij dat degene die de doorzettingsmacht krijgt, onafhankelijk is van onderwijs en de strafrechtelijke taak van leerplichtambtenaren. 
• Als degene die de doorzettingsmacht krijgt het advies van de behandelaar niet volgt, of niet vertrouwelijk omgaat met de (medische) persoonsgegevens, of het onderwijs niet onder druk zet terwijl dat wel zou moeten, moet diegene daar op een relatief eenvoudige wijze op kunnen worden aangesproken door ouders, op zo'n manier dat diegene daar ook echt significant nadeel van ondervindt.
• De huidige wet biedt al de optie dat een gemeente maatregelen oplegt als er gevaar is voor de gezondheid of pedagogische omgeving van kinderen. Dat is ook waar bepaalde coronamaatregelen op gebaseerd zijn. Op dit moment worden dergelijke maatregelen wel opgelegd aan gezinnen, niet aan scholen of samenwerkingsverbanden, maar volgens de wet is het ook mogelijk om maatregelen op te leggen aan het onderwijs. Degene die voor de gemeente beoordeelt wat er nodig is voor de gezondheid en pedagogische omgeving van kinderen is de jeugdarts. Een jeugdarts valt onder het medisch beroepsgeheim en onder het medisch tuchtrecht. Het medisch tuchtrecht is relatief eenvoudig door ouders in te schakelen en heeft bij een veroordeling een significante impact.
• Een jeugdarts mag zelf geen diagnose stellen, dus zal logischerwijs in gesprek moeten gaan met kind, ouders en behandelaar en het advies van de behandelaar volgen. Als die dat niet doet dan kan het medisch tuchtrecht ingeschakeld worden.
• De gemeente, waar de jeugdarts voor werkt, heeft er belang bij dat kinderen zich goed kunnen ontplooien via het onderwijs, omdat dat kosten voor de gemeente bespaart in jeugdhulp en volwassenenhulp (zie Maatschappelijke business case: investering in onderwijs bespaart gemeenten miljoenen per jaar). Ook zullen leerplichtambtenaren minder te doen krijgen.
• De jeugdartsen zijn nu gewend om alleen maar een rol te spelen richting gezinnen, maar ze zijn capabel genoeg om met bijscholing ook het leerrecht van kinderen te kunnen dienen en maatregelen voor het onderwijs te formuleren. 
• Als het onderwijs niet geneigd zou zijn om een dergelijke maatregel op te volgen, kan een rechtszaak gestart worden, maar wellicht dat ook de dreiging geen gemeentelijke subsidies meer te krijgen het onderwijs kan overtuigen om mee te werken.

Aanvullend advies van Stichting AutiPassend Onderwijs Utrecht