opinie-artikel van Monique J. van Eijkelenburg (Stichting Mama Vita en Stichting AutiPassend Onderwijs Utrecht) en Sandra Muller (Stichting AutiPassend Onderwijs Utrecht), maart 2014

Trots vertelt een schoolbestuurder op de expertmeeting dat er in Utrecht slechts 58 thuiszitters zijn. Dit aantal is echter vele malen lager dan het werkelijke aantal thuiszitters. Het onderwijs telt officieel alleen thuiszitters waarvoor de scholen verantwoordelijk zijn, zoals blijkt uit de beantwoording van Kamervragen in 2012. Van de bijna 17.000 kinderen die vorig schooljaar niet naar school gingen waren de scholen slechts voor 3.800 verantwoordelijk. Dat is minder dan een kwart! Volgens de ruimere definitie heeft Utrecht 292 thuiszitters, zie Thuiszitters: aantallen zoals opgegeven door de overheid. 

Het valt ons op dat thuiszittende jongeren vrij makkelijk een ontheffing van de leerplicht krijgen. Deze kinderen worden vervolgens niet meer meegeteld in de verzuimcijfers zoals die recent door Staatssecretaris Sander Dekkers van OC&W naar de Tweede Kamer zijn gestuurd. Daar zitten volgens het rapport “Van leerplicht naar leerrecht” van de Kinderombudsman veel kinderen bij die goed leerbaar zijn maar onvoldoende maatwerk krijgen, waaronder veel mega-intelligente en/of autistische kinderen. 

Een voorbeeld: een jongen van 15 met een ruimtelijk/analytisch IQ van 134 en een verbaal IQ van 112, beide dus ruim boven het gemiddelde van 100, met daarnaast dyslexie. Hij kan bijvoorbeeld Nederlandse literatuur nauwelijks verkroppen, terwijl hij zich stierlijk verveelt bij de exacte vakken omdat de stof allang bekend is, waardoor hij onvoldoende oplet en lager scoort dan nodig is. Onderzoek van SFARI in New York wijst uit dat er onder intelligente kinderen met autisme 2x zoveel hoge bèta-intelligentie voorkomt dan bij niet gediagnosticeerde kinderen. Omdat het nu (nog) niet mogelijk is om het niveau van de bèta- en alfavakken individueel af te stemmen op de capaciteiten van de leerlingen, stromen deze kinderen af naar lagere niveaus voor alle vakken. Dat maakt hen ongelukkig en ongedurig. 

Veel van dit soort kinderen stranden bij de overgang naar of in de onderbouw van de middelbare school. Pubers kunnen spijkerhard zijn naar elkaar. Een relatief klein maar cruciaal aantal houdt het helemaal niet meer uit op school. Zij zijn de kanaries in de kolenmijn die er het slechtst tegen kunnen als het onderwijsaanbod onvoldoende past. Ouders denken dat een veel grotere groep in de gevarenzone zit dan wat nu uit de cijfers blijkt. Eigenlijk moeten kinderen met een hoog risico op uitvallen al vroeg herkend worden en moet hen preventief een vorm van onderwijs aangeboden worden die door hun ouders passend wordt geacht!In Utrecht hebben de middelbare scholen besloten om zich niet te specialiseren. Ze willen alle kinderen, wat ze ook hebben, mee laten doen in reguliere klassen. Ze vinden het stigmatiserend om kinderen “waar iets mee is” in een speciale klas te zetten. Als het echt niet gaat in een gewone klas is er een aparte locatie (de Utrechtse School) waar “vastgelopen” leerlingen van alle scholen maximaal twee jaar mogen blijven tot ze weer terug kunnen naar hun reguliere school. En anders is er nog het speciale onderwijs.
Het samenwerkingsverband van scholen zegt dat ze maar weinig individuele klachten krijgen, alsof dat aangeeft dat alle andere kinderen wel passend onderwijs zouden hebben. Waarom melden zich dan zoveel ouders bij AutiPassend Onderwijs Utrecht en Mama Vita 030 met verhalen hoe hun kind afglijdt naar een lager niveau, doodmoe thuiskomt of juist ontploft vanwege overprikkeling of ervaren oneerlijkheid op school, intensieve begeleiding van de ouders nodig heeft, tot het moment dat het echt niet langer kan? Er zijn kinderen die zich met hangen en wurgen door het reguliere onderwijs worstelen en er zelfs depressief van kunnen raken. De ouders van deze kinderen zullen echter niet gauw klagen bij de onderwijsorganisaties, omdat ze niet het risico willen lopen dat ze problemen krijgen met de school en omdat ze weten dat er geen goede alternatieven zijn.Er mogen dan weinig formele klachten zijn, er zijn wel 1245 ondertekeningen van de petitie van de Stichting AutiPassend Onderwijs Utrecht, waaronder ook veel ondertekenaars uit de onderwijs- en de zorgwereld. Deze petitie werd tijdens de expertmeeting aangeboden aan de gemeenteraad, en vraagt op reguliere havo/vwo-scholen zwaardere arrangementen voor kinderen met autisme, en tevens een kleine school voor havo/vwo die gespecialiseerd is in deze doelgroep. Een recente ouderenquête van de stichting bevestigde deze beide behoeften, en gaf ook aan dat de Utrechtse School niet als oplossing wordt gezien. Dat is toch nog stigmatiserender dan een speciale klas op een gewone school? Bovendien moeten de kinderen dan binnen 2 jaar terug naar hun reguliere school, die ze soms nog nooit van binnen hebben gezien! Dat is voor kinderen met autisme een enorme stressfactor.
Op de expertmeeting werd dit bevestigd door de onderwijsjuriste Katinka Slump: “Weten jullie wel hoe ontzettend genezend gewoon goed onderwijs in een groep is voor dit soort kinderen?” Wereldschool (wordt gebruikt op de Utrechtse School) en WebChair zijn goede tussenoplossingen maar geen eindoplossingen.Een hoge ambtenaar van het ministerie van Onderwijs vertelde dat bij de zorgplicht, als de school van aanmelding vindt dat het kind daar niet past, een andere school in overleg met de ouders wordt gezocht. Het wordt geen dwingend eenzijdig aanbod en de school moet zich vergewissen dat het kind op de andere school een plek kan krijgen. Het moet gezegd: de intenties van passend onderwijs spreken ons aan.
De nieuwe zorgplicht geldt echter niet als de scholen onvoldoende capaciteit hebben. Wat voor nut heeft overleg met ouders als er voor het kind geen passende school bestaat of als die al vol of mijlen ver weg zit?
We bepleiten om in de provincie Utrecht verplicht docenten/begeleiders op de scholen bij te plaatsen als die handelingsverlegen of overbelast zijn omdat er nu kinderen tussen de wal en het schip te water zijn geraakt. Binnen 2 maanden zou er voor ieder kind een oplossing moeten worden gevonden waar kind, ouder, school en leerplichtambtenaar het mee eens zijn. Wij vinden dat de ouders hierbij instemmingsrecht moeten hebben, omdat zij als allerbeste weten wat passend is voor hun kind. We horen van ouders dat kinderen die op een te laag niveau zitten of zich onveilig voelen (wat bij deze kwetsbare kinderen heel nauw luistert) doodongelukkig zijn en om zich heen gaan slaan of depressief worden. Of passief worden en zich terugtrekken achter de computer. “Ze snappen toch niets van mij…” of zelfs “Ze hebben mij uitgestoten…”
Wat een verdriet en wat zijn we deze kinderen schatplichtig. Wat zou het de maatschappij kosten als we de totale kosten/baten analyse eens maken? Kind in psychiatrie, moeder en/of vader ziek thuis, gezin in echtscheiding (mogelijk wel 50%!), kind in Wajong, kind naar begeleid wonen, ouders minder productief in werk en in de hulpverlening. Eenzaamheid, ongezond leven, ingestort sociaal netwerk… hmmm… en wat kost wat extra begeleiding in een kleinere speciale klas op een reguliere school met gemotiveerde en ertoe opgeleide docenten die deze kinderen graag als uitdaging optimaal begeleiden en eruit halen wat erin zit? Welke zelfkennis ontwikkelen die docenten over hun eigen eigenschappen en valkuilen? Als zij het volgende uur weer in een reguliere klas lesgeven kunnen zij deze nieuwe inzichten direct toepassen, dat komt alle leerlingen ten goede.Staatssecretaris Dekker is op zoek naar de excellente leerlingen. Deze weken wordt zijn Plan van aanpak toptalenten in de Tweede Kamer behandeld. Een bovenschools bestuurder gaf in de Expertmeeting aan dat circa 1% van alle kinderen niet plaatsbaar blijft vanwege psychiatrische problematiek. Hmmm... als nu eens een groot deel van hen die excellente bèta-eigenschappen heeft die Dekker zoekt, maar iets minder scoort op andere gebieden zoals alfa/gamma-vakken of sociaal-emotionele vaardigheden? Dat zijn toch ruim 10.000 leerlingen? Als we uitgaan van een ontwikkelingsachterstand bij deze kinderen, dan kunnen ze die toch gedeeltelijk inlopen met goede begeleiding? Gun hen die tijd, help ze erbij en koester hun vaak uitzonderlijke talenten!
Een “nerd” is heel erg nodig als we het bijvoorbeeld hebben over testen van ICT-beveiligingen of over bioraffinage-processen voor de chemische industrie of over complexe balancering van de elektriciteitsnetten of over het scherp wegregelen van files in de controlekamers. De unieke (bèta-)talenten van deze hoogintelligente jongeren zijn juist zo nodig voor ons topsectorenbeleid. Utrecht Science Park, Utrecht Sustainability Institute, Economic Board Utrecht, BrainPort, Chemelot, Rotterdam Climate Initiative en onze 3 TU’s... Wie worden de excellente (bèta-)studenten daar? Wat betekent het voor de Nederlandse kennisontwikkeling en onze internationale concurrentiepositie als wij op de universiteiten alleen “de beste van de beste” (uit het buitenland) willen opleiden?Terug naar de middag: Er kwam een geweldig praktijkvoorbeeld uit Noord-Holland aan de orde. Daar hebben ze het goed begrepen vinden we. Een kleine speciale klas in een reguliere scholengemeenschap, met voor de taak extra gemotiveerde en opgeleide docenten, bekostigd doordat er minder maar intensievere contacturen zijn. En vervolgens heel goede begeleiding erop in de middaguren waarin de stof door de leerlingen zelf verwerkt wordt op school. Dan is er minder hulp nodig in de thuissituatie, dus dat bespaart de maatschappij ook. En de ouders worden ontlast zodat zij werk en zorg weer kunnen combineren. Iedereen doet mee en het sociale netwerk ziet het gezin weer voor “vol” aan.Graag roepen wij nu de nieuwe gemeenteraden en de onderwijsbestuurders in de hele provincie op om vrijwillig met elkaar op meerdere havo/vwo-scholen twee in de praktijk bewezen voorzieningen te introduceren:Tijdens de Expertmeeting was de gemeenschappelijke conclusie dat er een zeer kansrijke en hoopvolle start gemaakt is met de pilot Passend Onderwijs in Utrecht. Nu nog de pijnpuntjes wegwerken, de huidige schrijnende situaties aanpakken en de kinderen snel uit het water vissen want ieder kind dat buiten de boot valt is er één te veel…

Monique J. van Eijkelenburg, bestuurslid AutiPassend Onderwijs Utrecht en regiomoeder Mama Vita Utrecht 

Mama Vita is een sterk groeiend netwerk van en voor moeders van kinderen met autisme, dat erop gericht is de moeders in hun eigen kracht te versterken.

www.stichtingmamavita.nl