Wanneer is een school "vol"?

Eén van de samenwerkingsverbanden voor VO zegt in een onderzoek van Sardes: Richting en inrichting van Passend onderwijs in samenwerkingsverbanden: 

Er zit een knik in de zorgplicht. Er is een ontsnappingsmogelijkheid om de zorgplicht te ontduiken. Als een school zegt geen plek te hebben (bijvoorbeeld de ene school kan zeggen dat de klas bij 21 leerlingen vol zit en de andere school zegt dat dit bij 25 leerlingen het geval is), dan kan een leerling worden geweigerd. 

De Rijksoverheid geeft informatie hierover in het artikel Mag een school voor voortgezet onderwijs mijn kind weigeren? Daar staat:

Scholen mogen leerlingen met extra ondersteuningsbehoefte niet benadelen ten opzichte van overige leerlingen. Ook is het niet toegestaan om een maximum te stellen aan het aantal leerlingen dat extra ondersteuning nodig heeft.
Als een school vol zit, heeft het schoolbestuur geen zorgplicht in het kader van passend onderwijs voor een aangemelde leerling. Wel moet het samenwerkingsverband waartoe de school behoort een passende plaats bieden aan de leerling met extra ondersteuningsbehoefte. Anders is er namelijk geen sprake van een dekkend ondersteuningsaanbod.

De website passendonderwijs.nl van het Ministerie van Onderwijs (opgeheven in 2018) had uitgebreidere informatie en schreef over plaatsruimte: 

Mag een school een leerling weigeren omdat de school vol is? 

Een school mag een leerling weigeren als de school vol is. Maar, een school moet altijd een consequent en transparant toelatingsbeleid voeren. Daarbij hoort dat het toelatingsbeleid ook voor de ouders toegankelijk is. 

Transparant toelatingsbeleid 
De school kan bijvoorbeeld in de schoolgids en/of op de website van de school een toelichting geven over het beleid. Wanneer er te veel aanmeldingen zijn, moet de school op een transparante wijze handelen. Als de school vol is, moet het voor ouders duidelijk zijn hoeveel plaatsruimte er op de school is en hoeveel aanmeldingen er zijn. Ook moet voor ouders altijd transparant zijn dat de aanmelding van hun kind op gelijke wijze is behandeld als alle andere aanmeldingen. De school kan bijvoorbeeld loting toepassen of de eerste aanmeldingen plaatsen en daarna werken met een wachtlijst. De school mag ook voorrangsregels toepassen zoals broertjes-zusjes-regelingen of voor bepaalde postcodegebieden. 

Niet toegestaan beleid 
Beleid dat leerlingen met extra ondersteuningsbehoefte benadeelt ten opzichte van overige leerlingen, is niet toegestaan. Ook niet toegestaan is bijvoorbeeld beleid dat een maximum stelt aan de toelating van het aantal leerlingen dat extra ondersteuning nodig heeft, of beleid dat erop is gericht om voorrang te geven aan leerlingen zonder extra ondersteuningsbehoefte. 
Als een school vol zit en ouders melden hun kind (schriftelijk) aan, dan heeft het schoolbestuur geen zorgplicht in het kader van passend onderwijs voor deze leerling. Ook niet als het schoolbestuur de leerling op een wachtlijst plaatst. Maar het mag nooit zo zijn dat een samenwerkingsverband geen passende plaats biedt aan een leerling met extra ondersteuningsbehoefte. Er is dan namelijk geen sprake van een dekkend ondersteuningsaanbod.

Juridisch kader

In de Quick Scan Toelatingsbeleid Funderend Onderwijs van de rijksoverheid staat waar het toelatingsbeleid van een school aan moet voldoen:

Scholen die moeten besluiten over de toelating baseren zich op het eigen beleid rond aanmelding en toelating. Scholen zijn niet vrij om zelf alle regels rondom het aanmeldingsbeleid te bepalen. Ongeacht de reden voor de invoering van het toelatingsbeleid, zijn er regels en beginselen waaraan moet worden voldaan wil het beleid bij de rechter standhouden. 

Die beginselen en regels zijn:
• Gelijkheidsbeginsel;
• Non-discriminatiebeginsel;
• Wet Medezeggenschap Scholen;
• Publicatie.

Hieronder wordt nader op deze beginselen en regels ingegaan.

Gelijkheidsbeginsel en Non-discriminatiebeginsel
De belangrijkste grenzen voor aannamebeleid zijn het gelijkheidsbeginsel en het nondiscriminatiebeginsel.
Het gelijkheidsbeginsel bepaalt dat gelijke gevallen hetzelfde moeten worden behandeld.
Het non-discriminatiebeginsel bepaalt dat er niet mag worden gediscrimineerd op bijvoorbeeld geslacht of nationaliteit.
Voor openbaar onderwijs geldt dat het algemeen toegankelijk is, wat wil zeggen dat scholen niet mogen selecteren op bijvoorbeeld geloof of nationaliteit. Een openbare school mag wel een maximum aantal leerlingen vaststellen, mits er in de buurt voldoende andere openbare scholen zijn.
Een bijzondere school op religieuze of levensbeschouwelijke grondslag mag wel op geloof selecteren, maar die ruimte is beperkt: het toelatingsbeleid moet consequent worden uitgevoerd en duidelijk worden gecommuniceerd. Dat blijkt uit de jurisprudentie van de Commissie Rechten van de mens (voorheen Commissie Gelijke Behandeling)
Voor schoolbesturen die gebruik maken van een centrale aanmelding, is alleen een verdeling op objectief vast te stellen gronden toegestaan, zoals onderwijsachterstand. Hierbij wordt in de regel gebruikgemaakt van de gewichtenregeling die is opgesteld door het ministerie van Onderwijs.

Akkoord Medezeggenschap
Een schoolbestuur mag in de loop der tijd zijn beleid wijzigen of aanscherpen, maar dat moet dan weloverwogen en openlijk zijn, en in overleg met de medezeggenschapsraad, op grond van de Wet Medezeggenschap Scholen (WMS).
De medezeggenschapsraad heeft adviesrecht met betrekking tot vaststelling of wijziging van het beleid met betrekking tot de toelating en verwijdering van leerlingen (artikel 11 onder J WMS). Als het nieuwe beleid van toepassing is meer scholen binnen een groep, is de Gemeenschappelijke Medezeggenschapsraad het aangewezen orgaan.

Publicatie
Het beleid en de daarbij behorende spelregels van een school dienen kenbaar te worden gemaakt aan de potentiële ouders, bijvoorbeeld via publicatie in de schoolgids en op de website (code goed bestuur van PO Raad en VO Raad). Bij het aanmelden van een kind kan de school de regels ook aan de ouders/verzorgers meegeven.

Te veel aanmeldingen
Als er meer aanmeldingen zijn dan het beschikbaar aantal plaatsen op school dan kan een school toelatingsbeleid voeren, de meest voorkomende criteria waarop toelating wordt gebaseerd zijn en die ook zijn geaccepteerd in de jurisprudentie zijn:
• Onderschrijven grondslag van de school
• Broertjes en zusjes hebben voorrang, soms aangevuld met kinderen van personeel van de school
• Leerlingen uit de wijk/voedingsgebied hebben voorrang
Als blijkt dat er meer aanmeldingen zijn dan plekken binnen het toelatingsbeleid dan is het gebruikelijk dat er een loting wordt uitgevoerd binnen de groep van leerlingen die voldaan aan de criteria, bijvoorbeeld binnen de groep buurtkinderen. Dergelijke lotingen worden in de praktijk zowel geautomatiseerd als met de hand, eventueel met een notaris erbij gedaan.

Praktische problemen bij aanmelding voor een hoger leerjaar

Bij hogere instroom (van middelbare school naar middelbare school) is het vaak pas laat in het schooljaar bekend of de school vol zal zitten (bijvoorbeeld pas in juli na de laatste toetsweek en rapportvergaderingen), en dan is er nog maar weinig tijd voor de aanmeldprocedure bij een andere school (die dan voor passend onderwijs weer een termijn van 10 weken aan mag houden, zie Hoe moeten scholen Passend Onderwijs bieden? De zorgplicht in het kort). Mocht je daarmee te maken hebben, dan kun je vragen of er i.v.m. de extra ondersteuningsbehoefte al eerder in het jaar kan worden bepaald of er plaats is voor deze leerling, of je kunt het samenwerkingsverband voor passend onderwijs vragen om hulp. Het mag namelijk nooit zo zijn dat alle scholen in een samenwerkingsverband vol zitten. Er is dan namelijk geen sprake meer van een dekkend onderwijsaanbod.
Mocht dat onvoldoende helpen dan kun je ook een onderwijsconsulent inschakelen, zie Escalatieroute bij conflicten over passend onderwijs.

Gerelateerd: