Update februari 2019: Aantallen geregistreerde thuiszitters van 2017/2018 toegevoegd.
Update maart 2018: Dag van de Leerplicht 2018 - hernoemen in Dag van het Leerrecht voor thuiszitters? Samenvatting recent nieuws
 Verschillende definities van thuiszittersHet aantal thuiszitters waar onderwijsorganisaties over spreken, is vaak vele malen lager dan het werkelijke aantal thuiszittende kinderen zonder onderwijs. Voor een uitleg zie onze pagina Verschillende definities van thuiszitters. Samenwerkingsverbanden, schoolbesturen en gemeenten tellen meestal namelijk alleen thuiszitters waarvoor de scholen verantwoordelijk zijn (categorie 3 in onderstaande tabel, blauw in het staafdiagram). Sinds 2016 telt het ministerie ook de niet ingeschreven niet vrijgestelde kinderen als thuiszitters (categorie 1, groen), en bij andere organisaties wordt die definitie geleidelijk aan overgenomen.
Soms wordt bij de thuiszitters die ingeschreven staan bij een school, alleen het aantal aan het begin van het schooljaar genoemd (donkerblauw in het staafdiagram), terwijl bij jaarcijfers ook de toename in de loop van het schooljaar (lichtblauw) mee hoort te tellen (zoals in de Kamerbrief van maart 2014 wel gedaan is: totaal aantal thuiszitters is 3.789 in categorie 3).
Kinderen met een vrijstelling van de leerplicht volgens artikel 5 onder a van de Leerplichtwet (vrijstelling op lichamelijke of psychische gronden) zijn ook thuiszitters volgens de meer algemeen gangbare betekenis van het woord thuiszitter: alle kinderen van 5-18 jaar die geen onderwijs krijgen (en geen startkwalificatie hebben).
Ook zijn er kinderen die wel thuiszitten, maar niet als thuiszitter geteld worden, omdat de school oordeelt dat hun verzuim geoorloofd (toegestaan) is, terwijl het eigenlijk gaat om onvoldoende maatwerk om het onderwijs voor deze leerling passend te maken. Laten we hen verborgen thuiszitters noemen.
 Al deze kinderen kun je ook onderwijszoekers noemen, omdat ze wel onderwijs willen, maar (tot nu toe) geen geschikte onderwijsvorm kunnen krijgen. Er zijn ook leerlingen die naar school gaan maar waar het eigenlijk niet past. Ook hen kun je onderwijszoekers noemen. In de rest van dit artikel hebben we het echter alleen over de door de overheid geregistreerde thuiszitters.De Kinderombudsman maakt zich zorgen
In 2011 constateerde de Nationale Ombudsman in het onderzoek Hoera! Ik ga weer naar school dat het zeer onwenselijk is dat kinderen niet naar school gaan. Toch komt het in te veel gevallen voor dat kinderen geen plek op een school kunnen krijgen.
Onder de circa 15.000 bekende thuiszitters in Nederland zitten volgens het rapport "Van leerplicht naar leerrecht" van de Kinderombudsman (2013) veel kinderen die wel leerbaar zijn maar onvoldoende maatwerk krijgen. Daaronder zitten veel kinderen met hoge intelligentie en/of autisme.
Als een kind niet 5 volle dagen per week naar school kan gaan krijgt het vaak vrijstelling volgens artikel 5 onder a van de Leerplichtwet, omdat anders de ouders strafbaar zouden zijn. Dit wetsartikel is voor kinderen die niet tot leren in staat zijn, maar velen van hen zijn wel degelijk tot leren in staat als hen de juiste onderwijsvorm wordt aangeboden! Het aantal kinderen dat zo'n vrijstelling krijgt groeit schrikbarend (zie de rode categorie in de onderstaande grafieken).
In het Plan van aanpak ontvlechting speciaal en voortgezet speciaal onderwijs (feb. 2015) staat bij de kwaliteitsafspraken: "Geen kind zit langer dan 3 maanden thuis zonder een passend onderwijsaanbod of een maatwerkafspraak met de leerplichtambtenaar, tenzij het is vrijgesteld van de leerplicht." Er zijn geen kwaliteitsafspraken voor kinderen met een vrijstelling.
Joke Sperling geeft in het artikel De Kinderombudsman en het recht op onderwijs (2013) goed aan hoe de huidige Leerplichtwet een obstakel is voor het recht op onderwijs, dat hiërarchisch boven de vrijheid van onderwijs van de scholen staat. Ze geeft ook aan hoe drie wijzigingen in die wet dat obstakel weg kunnen nemen.
In september 2015 publiceerde de Kinderombudsman de resultaten van een onderzoek naar Passend Onderwijs, 1 jaar na de invoering. Zie Kinderombudsman: zonder aanpassingen gaat Passend Onderwijs nooit lukken.
Tabel met aantallen thuiszitters per categorieHieronder staat een tabel waarin alle ons bekende overheidscijfers zijn verzameld voor de verschillende categorieën van leerplichtige kinderen die geen onderwijs hebben. De aantallen zijn verwerkt in het staafdiagram hiernaast (klik op het diagram voor een grote versie).Per 1.000 schoolgaande kinderen hebben er 6 geen onderwijs: ten opzichte van het totaal aantal leerlingen op PO, VO en (V)SO varieert het totale aantal thuiszitters sinds 2009 tussen de 5,5 en 6,6 per 1.000.
Welke categorieën van thuiszitters er zijn, staat beschreven in Verschillende definities van thuiszitters en ook in het rapport ‘Belemmeringen voor toepassing van kleinschalige innovatieve zorg en onderwijs bij kinderen met autisme’ dat in opdracht van het Ministerie van VWS is geschreven door Willeke van den Hoek.
Er is vooral groei in het aantal vrijstellingen onder artikel 5 sub a van de Leerplichtwet. Uit het staafdiagram hiernaast blijkt duidelijk dat het onderste (rode) deel de meest nadrukkelijke groei laat zien. Dat is de categorie van vrijstellingen 5a, niet tot leren in staat vanwege lichamelijke of psychische beperkingen. Het is onwaarschijnlijk dat Nederland zo'n sterke groei kent van daadwerkelijke lichamelijke en psychische gebreken, het lijkt er meer op dat het onderwijsstelsel steeds vaker geen maatwerk wenst te bieden voor dergelijke leerlingen...
Bronnen aantallen thuiszitters Nederland
|
| schooljaar | vrijstellingen art. 5 onder a |
| 2004/2005 | 1.978 |
| 2005/2006 | 1.916 |
| 2006/2007 | 1.747 |
| 2007/2008 | 2.098 |
| 2008/2009 | 2.533 |
| 2009/2010 | 2.964 |
| 2010/2011 | 3.107 |
| 2011/2012 | 3.317 |
| 2012/2013 | 3.840 |
| 2013/2014 | 4.444 |
| 2014/2015 | 5.077 |
| 2015/2016 | 5.537 |
| 2016/2017 | 5.736 |
| 2017/2018 | 5.576 |
Als je op het aantal in de tabel klikt ga je naar het overheidsdocument waarin dit getal vermeld staat. In 2006/2007 waren er dus minder dan 1800 vrijstellingen 5a en in 2017/2018 waren er meer dan 3x zo veel, om precies te zijn 319% van het aantal in 2006/2007.
De staatssecretaris heeft in 2016 een onderzoek laten uitvoeren naar de oorzaken van de groei. Volgens gemeenten (verantwoordelijk voor de handhaving van de leerplicht) komt dat door steeds betere registratie, door verschuivingen van absoluut verzuim naar vrijstelling en ook doordat scholen steeds vaker geen passende plek hebben.
Hoeveel thuiszitters heeft mijn gemeente?
Voor de gemeente Utrecht: zie Thuiszitters gemeente Utrecht: aantallen vanaf 2012.
Wil je voor een andere gemeente weten hoeveel thuiszitters er werkelijk zijn? Volg dan de hier vermelde stappen om zelf te berekenen hoeveel thuiszitters een bepaalde gemeente heeft.
Percentage thuiszitters met autisme
De werkgroep Vanuit autisme bekeken, van het ministerie van VWS, schrijft in de memo Elk kind een leerplek, dat naar schatting een derde tot de helft van deze kinderen autisme heeft. Dat zijn dus tussen de 5.500 en de 8.500 kinderen met autisme die geen enkele vorm van onderwijs krijgen. Deze memo is aangeboden aan de Tweede Kamer, zie onze pagina Archief landelijke politiek 2014.
Miep-Ziek-contracten
Enkele tientallen van hen hebben de afgelopen jaren in het geheim toch een mogelijkheid gekregen om onderwijsgeld te besteden aan iets anders dan school, bijvoorbeeld aan afstandsonderwijs thuis: de zogenaamde Miep-Ziek-contracten. Hier wordt ook aan gerefereerd in het artikel De Kinderombudsman en het recht op onderwijs.
Lees de achtergronden in Katinka Slump's verhaal Miep Uniek, en Penny Holloway's verslag van de hoorzitting over het openbaar maken. Tegelijk met de Zembla-uitzending over thuiszitters werd het rapport Van Miep Ziek naar Miep op Maat gepubliceerd, waarin gegevens over de Miep-Ziek-contracten zijn verwerkt.
Sinds de invoering van Passend Onderwijs lijkt er iets te veranderen: langzaam ontstaat in de Tweede Kamer de wens om meer maatwerk mogelijk te maken voor thuiszitters, zie Landelijke politiek.
Gevolgen voor kind en gezin
Voor een idee wat de consequenties zijn voor een individuele thuiszitter, zie het Metro-artikel Week van autisme: "Aantal psychische problemen en echtscheidingen groeit dramatisch" (2014). Het grote aantal jongeren 15-27 jaar met afstand tot de arbeidsmarkt (75.000 in 2014, bron: CBS) is mogelijk ook een gevolg van het grote aantal thuiszitters in de leerplichtige leeftijd (waarvan slechts een deel officieel geregistreerd wordt).
De moeder uit dit artikel heeft zelf een onderwijsvoorziening "2Play" op niveau 3.3 van onze preventiepiramide opgericht. In het kader bij dit artikel wordt verwezen naar de nieuwe landelijke coöperatie Ouderkracht voor 't kind, die via de werkgroep Maatwerk onderwijsoplossingen zoekt voor kinderen voor wie de scholen in de regio niets kunnen bieden. Lees hoe het Penny nu vergaat in Passend onderwijs voor Alex lukte niet in NL, waarom in USA wel? (2016)
De reden dat veel ouders instemmen met vrijstelling van de leerplicht, terwijl hun kind wel leerbaar is, is omdat ze anders door de rechtbank veroordeeld kunnen worden voor het verzuimen van de leerplicht, terwijl de oorzaak van het probleem is dat er geen passende school te vinden is!
Op 30 juni 2014 werd een ronde tafel gesprek met thuiszittende kinderen gevoerd waarbij Kamerlid Loes Ypma aanwezig was. Voor een verslag, en de moties die Loes Ypma indiende in de Tweede Kamer naar aanleiding van dit gesprek, zie onze pagina Archief landelijke politiek 2014. Het filmpje dat voor deze bijeenkomst werd gemaakt waarin thuiszitters zelf zeggen wat ze ervan vinden, vind je hiernaast.
Voor een rapport van de Stichting Niet Naar School over voorbeelden van thuiszitters en gewenste wetswijzigingen om de problematiek te verminderen, zie Thuiszitters - de praktijk (november 2014).
In januari 2015 maakte Rebecca, die al lange tijd thuiszit, een filmpje waarin ze zich “uitspreekt” over het thuiszitten. Ze hoopt dat ze zo een “stem” mag zijn voor zoveel kinderen die thuiszitten en/of op hulp zitten te wachten.
Naar aanleiding van dit filmpje verscheen in De Telegraaf in maart 2015 het artikel "Noodkreet van Rebecca", waarvan je bovenaan deze pagina een afbeelding kunt zien, en het vervolgartikel Betere samenwerking onderwijs en jeugdhulp nodig.
Zij is niet de enige, in 2013 bijvoorbeeld verscheen in het Haarlems Dagblad het artikel Raymond zit al jaren thuis zonder school.
Wat kunnen ouders doen?
Ga niet in de strijd of verdediging maar zoek samen een oplossing, daarmee bereik je vaak meer voor je kind. School en ouders zijn partners.
Ons advies: begrijp de regels, lees Hoe moeten scholen Passend Onderwijs bieden? en ook Gemeente (mede)verantwoordelijk voor zorg/begeleiding op school bij autisme, start bij school en bereid gesprekken goed voor met hulp van de Voorbereidingstips bij belangrijke gesprekken met school of samenwerkingsverband.
Lees ook de paragraaf Tips voor als je kind thuiszitter is geworden, waarbij ook beschreven staat hoe je met een vrijstelling 11g toch recht op onderwijs kunt behouden terwijl je ook niet vervolgd wordt voor het niet naleven van de Leerplichtwet.
Sluit je aan bij lotgenoten, bijvoorbeeld bij een organisatie die de ouder- en kindbelangen vertegenwoordigt in zowel onderwijs als jeugdhulp, zoals Ouderkracht voor 't kind.
Updates
Update maart 2018: Publicatie van de Miep Ziek contracten.
Update maart 2018: In het NPO Radio 1 programma Kwesties was een uitzending met een uitgebreide discussie over thuiszitters in Almere.
Update februari 2018: Aantallen geregistreerde thuiszitters van 2016/2017 toegevoegd.
Update december 2017: Haal thuiszitters juist binnen! Denk net als Pippi Langkous: ‘Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik denk dat ik het wel kan'
Update oktober 2017: Marc Dullaert als aanjager thuiszitterspact - overzicht nieuwsberichten vanaf juni 2016
Update februari 2017: 4 grote steden maken afspraken over terugdringen thuiszitters
Update december 2016: Cijfers thuiszitters 2015/2016 toegevoegd (zie elders op deze pagina).
Update oktober 2016: 'Duizenden kinderen onnodig thuis door onwil scholen'
Update september 2016: Zo kan het ook in NL: ex-thuiszitter met intensieve begeleiding weer naar school
Update juni 2016: paragraaf over verdriedubbeling vrijstellingen 5a toegevoegd
Update mei 2016: Passend onderwijs voor Alex lukte niet in NL, waarom in USA wel?
Update februari 2016: Cijfers thuiszitters 2014/2015 toegevoegd
Update januari 2016: Blog van de moeder van Rebecca: Passend Onderwijs, het past (nog) niet...
Update november 2015: Motie aangenomen over leerrecht in plaats van leerplicht
Update oktober 2015: Terugblik op thuiszittersmanifestatie en thuiszitterssymposium
Update september 2015: Kinderombudsman: zonder aanpassingen gaat Passend Onderwijs nooit lukken, en ook: Radio 1 uitzending waarin thuiszitters zelf vertellen hoe dat is.
Update augustus 2015: Radio 1 serie "Thuiszitters" uitgezonden.
Update april 2015: Zembla toont tekortkomingen passend onderwijs en publicatie rapport Van Miep ziek naar Miep op maat.