Thuiszitters: aantallen zoals opgegeven door de overheid


Update november 2019: Nieuwsbericht Onderzoek thuiszitters: zie gedrag/verzuim als signaal voor maatwerk, niet vso of lager niveau
Update september 2019: Nieuwe pagina Schooltrauma
Update september 2019: Nieuwe pagina Thuisonderwijs
Update maart 2019: Nieuwe pagina Thuiszitters: vrijstellingen 5a sinds 2002
Update februari 2019: Nieuwe pagina G4 Thuiszittersaanpak, cijfers Utrecht
Update februari 2019: Aantallen geregistreerde thuiszitters van 2017/2018 toegevoegd

Voor een introductie over thuiszitters, zie onze themapagina Thuiszitters. Op deze pagina geven we een overzicht van aantallen thuiszitters, op basis van cijfers aangeleverd door het Ministerie van Onderwijs. Het diagram is gebaseerd op de cijfers uit de tabel verderop in deze pagina. De bronnen van de cijfers staan erbij vermeld.

Verschillende definities van thuiszitters

Het aantal thuiszitters waar onderwijsorganisaties over spreken, is vaak vele malen lager dan het werkelijke aantal thuiszittende kinderen zonder onderwijs. Voor een uitleg zie onze pagina Verschillende definities van thuiszitters. Samenwerkingsverbanden, schoolbesturen en gemeenten tellen meestal namelijk alleen thuiszitters waarvoor de scholen verantwoordelijk zijn (categorie 3 in onderstaande tabel, blauw in het staafdiagram). Sinds 2016 telt het ministerie ook de niet ingeschreven niet vrijgestelde kinderen als thuiszitters (categorie 1, groen), en bij andere organisaties wordt die definitie geleidelijk aan overgenomen. 

Sinds het Thuiszitterspact van 2016 wordt de nadruk gelegd op thuiszitters langer dan 3 maanden, dat is dus een kleinere groep dan de formele definitie van thuiszitters. Voor de aantallen en herkomst van van thuiszitters langer dan 3 maanden zie de pagina Thuiszitterspact: ambitie dat in 2020 geen enkel kind langer dan 3 maanden thuis.

Soms wordt bij de thuiszitters die ingeschreven staan bij een school, alleen het aantal aan het begin van het schooljaar genoemd, terwijl bij jaarcijfers ook de toename in de loop van het schooljaar mee hoort te tellen (zoals in de Kamerbrief van maart 2014 al gedaan is: totaal aantal thuiszitters is 3.789 in categorie 3).

Kinderen met een vrijstelling van de leerplicht volgens artikel 5 onder a van de Leerplichtwet (vrijstelling op lichamelijke of psychische gronden) zijn ook thuiszitters volgens de meer algemeen gangbare betekenis van het woord thuiszitter: alle kinderen van 5-18 jaar die geen onderwijs krijgen (en geen startkwalificatie hebben).

Ook zijn er kinderen die wel thuiszitten, maar niet als thuiszitter geteld worden, omdat de school oordeelt dat hun verzuim geoorloofd (toegestaan) is, terwijl het eigenlijk gaat om onvoldoende maatwerk om het onderwijs voor deze leerling passend te maken. Laten we hen verborgen thuiszitters noemen.

Al deze kinderen kun je ook onderwijszoekers noemen, omdat ze wel onderwijs willen, maar (tot nu toe) geen geschikte onderwijsvorm kunnen krijgen. Er zijn ook leerlingen die naar school gaan maar waar het eigenlijk niet past. Ook hen kun je onderwijszoekers noemen. In de rest van dit artikel hebben we het echter alleen over de door de overheid geregistreerde thuiszitters.

Tabel met aantallen thuiszitters per categorie

Hieronder staat een tabel waarin alle ons bekende overheidscijfers zijn verzameld voor de verschillende categorieën van leerplichtige kinderen die geen onderwijs hebben. De aantallen zijn verwerkt in het staafdiagram hiernaast (klik op het diagram voor een grote versie).
Per 1.000 schoolgaande kinderen hebben er 6 geen onderwijs: ten opzichte van het totaal aantal leerlingen op PO, VO en (V)SO varieert het totale aantal thuiszitters sinds 2009 tussen de 5,5 en 6,6 per 1.000.

Welke categorieën van thuiszitters er zijn, staat beschreven in Verschillende definities van thuiszitters en ook in het rapport ‘Belemmeringen voor toepassing van kleinschalige innovatieve zorg en onderwijs bij kinderen met autisme’ dat in opdracht van het Ministerie van VWS is geschreven door Willeke van den Hoek. 

Er is vooral groei in het aantal vrijstellingen onder artikel 5 sub a van de Leerplichtwet. Uit het staafdiagram hiernaast blijkt duidelijk dat het onderste (rode) deel de meest nadrukkelijke groei laat zien. Dat is de categorie van vrijstellingen 5a, niet tot leren in staat vanwege lichamelijke of psychische beperkingen. Het is onwaarschijnlijk dat Nederland zo'n sterke groei kent van daadwerkelijke lichamelijke en psychische gebreken, het lijkt er meer op dat het onderwijsstelsel steeds vaker geen maatwerk wenst te bieden voor dergelijke leerlingen...
 
Thuiszitters in Nederland  (klik op getal om naar de bron van dat getal te gaan) 2017 / 2018 2016 / 2017 2015 / 2016 2014 / 2015
start Passend Onderwijs 		2013 / 2014
 2012 / 2013 2011 / 2012 2010 / 2011 2009 / 2010
1. Niet ingeschreven op school en geen vrijstelling leerplicht ("absoluut verzuim") 4.515 4.565 5.101 5.956 6.714 (nieuwe telwijze) 8.974 (zelfde telwijze als 2011/2012) of 6.762 (nieuwe telwijze) 6.430 8.098 6.878
2. Vrijstelling leerplicht omdat de jongere op lichamelijke of psychische gronden niet geschikt is om tot een school te worden toegelaten (art. 5 onder a Leerplichtwet, waaronder veel hoogbegaafden en kinderen met autisme) 5.576 5.736 5.537 5.077 4.444 3.840 3.317 3.107 2.964
3. Ingeschreven op school maar bezoekt (ongeoorloofd) al minimaal 4 weken niet of in deeltijd, en leerplichtambtenaar weet ervan (de categorie waar de scholen verantwoordelijk voor zijn, "langdurig relatief verzuim") 4.174 4.116 4.287 4.016 3.966 (1.101 + 2.865) 3.789 4.143 5.436 (2.296 + 3.140) 5.182 (2.269 + 2.913)
3.1 aan begin van schooljaar
    

   1.101    (1.088)    1.533    2.296    2.269
3.2 toename in loop van schooljaar
    
     2.865    (2.702)    2.610    3.140    2.913
4.1 Verborgen thuiszitters die ingeschreven staan op school maar al minimaal 4 weken de school niet of in deeltijd bezoeken, en leerplichtambtenaar weet er NIET van omdat school het verzuim als "geoorloofd" beschouwt ? ? ? ? ? ? ? ? ?
4.2 Verborgen thuiszitters die voor onbepaalde tijd geschorst zijn, waarvan de ouders illegaal zijn, of die vrijstelling van geregeld schoolbezoek hebben onder artikel 11 Leerplichtwet omdat het onderwijs onvoldoende passend voor hen is ? ? ? ? ? ? ? ? ?
TOTAAL thuiszitters (kinderen zonder onderwijs) >14.265 >14.417 >14.925 >15.049 >15.124 nieuwe telwijze >16.603 oude telwijze, >14.391 nieuwe telwijze >13.890 oude telwijze >16.641 >15.024

Bronnen aantallen thuiszitters Nederland

Verviervoudiging vrijstellingen leerplicht op lichamelijke en psychische gronden sinds 2002

Voor een uitgebreide toelichting op de enorme stijging van vrijstellingen artikel 5 onder a Leerplichtwet, en waarom deze kinderen ook als thuiszitters moeten worden beschouwd, zie Thuiszitters: vrijstellingen 5a sinds 2002.

Hoeveel thuiszitters heeft mijn gemeente?


Wil je voor een andere gemeente weten hoeveel thuiszitters er werkelijk zijn? Volg dan de hier vermelde stappen om zelf te berekenen hoeveel thuiszitters een bepaalde gemeente heeft.

2013: De Kinderombudsman maakt zich zorgen

In 2011 constateerde de Nationale Ombudsman in het onderzoek Hoera! Ik ga weer naar school dat het zeer onwenselijk is dat kinderen niet naar school gaan. Toch komt het in te veel gevallen voor dat kinderen geen plek op een school kunnen krijgen.
Onder de circa 15.000 bekende thuiszitters in Nederland zitten volgens het rapport "Van leerplicht naar leerrecht" van de Kinderombudsman (2013) veel kinderen die wel leerbaar zijn maar onvoldoende maatwerk krijgen. Daaronder zitten veel kinderen met hoge intelligentie en/of autisme. 
Als een kind niet 5 volle dagen per week naar school kan gaan krijgt het vaak vrijstelling volgens artikel 5 onder a van de Leerplichtwet, omdat anders de ouders strafbaar zouden zijn. Dit wetsartikel is voor kinderen die niet tot leren in staat zijn, maar velen van hen zijn wel degelijk tot leren in staat als hen de juiste onderwijsvorm wordt aangeboden! Het aantal kinderen dat zo'n vrijstelling krijgt groeit schrikbarend (zie de rode categorie in de onderstaande grafieken).

In het Plan van aanpak ontvlechting speciaal en voortgezet speciaal onderwijs (feb. 2015) staat bij de kwaliteitsafspraken: "Geen kind zit langer dan 3 maanden thuis zonder een passend onderwijsaanbod of een maatwerkafspraak met de leerplichtambtenaar, tenzij het is vrijgesteld van de leerplicht." Er zijn geen kwaliteitsafspraken voor kinderen met een vrijstelling.

Joke Sperling geeft in het artikel De Kinderombudsman en het recht op onderwijs (2013) goed aan hoe de huidige Leerplichtwet een obstakel is voor het recht op onderwijs, dat hiërarchisch boven de vrijheid van onderwijs van de scholen staat. Ze geeft ook aan hoe drie wijzigingen in die wet dat obstakel weg kunnen nemen.

In september 2015 publiceerde de Kinderombudsman de resultaten van een onderzoek naar Passend Onderwijs, 1 jaar na de invoering. Zie Kinderombudsman: zonder aanpassingen gaat Passend Onderwijs nooit lukken.

Miep-Ziek-contracten

Enkele tientallen van de thuiszitters hebben de afgelopen jaren in het geheim toch een mogelijkheid gekregen om onderwijsgeld te besteden aan iets anders dan school, bijvoorbeeld aan afstandsonderwijs thuis: de zogenaamde Miep-Ziek-contracten. Hier wordt ook aan gerefereerd in het artikel De Kinderombudsman en het recht op onderwijs. Lees de achtergronden in Katinka Slump's verhaal Miep Uniek, en Penny Holloway's verslag van de hoorzitting over het openbaar maken. Tegelijk met de Zembla-uitzending over thuiszitters werd het rapport Van Miep Ziek naar Miep op Maat gepubliceerd, waarin gegevens over de Miep-Ziek-contracten zijn verwerkt.

Gevolgen voor kind en gezin

Voor een idee wat de consequenties zijn voor een individuele thuiszitter, zie het Metro-artikel Week van autisme: "Aantal psychische problemen en echtscheidingen groeit dramatisch" (2014). Het grote aantal jongeren 15-27 jaar met afstand tot de arbeidsmarkt (75.000 in 2014, bron: CBS) is mogelijk ook een gevolg van het grote aantal thuiszitters in de leerplichtige leeftijd (waarvan slechts een deel officieel geregistreerd wordt).

De moeder uit het artikel van de foto heeft zelf een onderwijsvoorziening "2Play" op niveau 3.3 van onze preventiepiramide opgericht. Lees hoe het Penny later verging in Passend onderwijs voor Alex lukte niet in NL, waarom in USA wel? (2016)

De reden dat veel ouders instemmen met vrijstelling van de leerplicht, terwijl hun kind wel leerbaar is, is omdat ze anders door de rechtbank veroordeeld kunnen worden voor het verzuimen van de leerplicht, terwijl de oorzaak van het probleem is dat er geen passende school te vinden is!

Op 30 juni 2014 werd een ronde tafel gesprek met thuiszittende kinderen gevoerd waarbij Kamerlid Loes Ypma aanwezig was. Het filmpje dat voor deze bijeenkomst werd gemaakt waarin thuiszitters zelf zeggen wat ze ervan vinden, vind je hiernaast.

Voor een rapport van de Stichting Niet Naar School over voorbeelden van thuiszitters en gewenste wetswijzigingen om de problematiek te verminderen, zie Thuiszitters - de praktijk (november 2014).

In januari 2015 maakte Rebecca, die al lange tijd thuiszit, een filmpje waarin ze zich “uitspreekt” over het thuiszitten. Ze hoopt dat ze zo een “stem” mag zijn voor zoveel kinderen die thuiszitten en/of op hulp zitten te wachten.

Naar aanleiding van dit filmpje verscheen in De Telegraaf in maart 2015 het artikel "Noodkreet van Rebecca", waarvan je bovenaan deze pagina een afbeelding kunt zien, en het vervolgartikel Betere samenwerking onderwijs en jeugdhulp nodig.
krantenartikel over thuiszitter Raymond

Zij is niet de enige, in 2013 bijvoorbeeld verscheen in het Haarlems Dagblad het artikel Raymond zit al jaren thuis zonder school.

Wat kunnen ouders doen?

Ga niet in de strijd of verdediging maar zoek samen een oplossing, daarmee bereik je vaak meer voor je kind. Aan de andere kant kan het ook geen kwaad om zelf de regeltjes goed te kennen. Janine Scherpenberg verwoordde het treffend in haar blog Ouders erger je niet (spel van bureaucratie): "Het is een spel. Hoe naar ook. Doel in het oog houden, regeltjes kennen en een strategie bepalen. Ouders vinden zo meer kracht omdat procedures overal centraal lijken te staan."


Lees ook de paragraaf Tips voor als je kind thuiszitter is geworden, waarbij ook beschreven staat hoe je met een vrijstelling 11g toch recht op onderwijs kunt behouden terwijl je ook niet vervolgd wordt voor het niet naleven van de Leerplichtwet.

Sluit je aan bij lotgenoten, bijvoorbeeld bij een organisatie die de ouder- en kindbelangen vertegenwoordigt in zowel onderwijs als jeugdhulp, zoals Balans.

Updates


Update maart 2018: In het NPO Radio 1 programma Kwesties was een uitzending met een uitgebreide discussie over thuiszitters in Almere. 
Update februari 2018: Aantallen geregistreerde thuiszitters van 2016/2017 toegevoegd.
Update december 2016: Cijfers thuiszitters 2015/2016 toegevoegd (zie elders op deze pagina).
Update februari 2016: Cijfers thuiszitters 2014/2015 toegevoegd
Update januari 2016: Blog van de moeder van Rebecca: Passend Onderwijs, het past (nog) niet...
Update augustus 2015: Radio 1 serie "Thuiszitters" uitgezonden.
Update april 2015: Zembla toont tekortkomingen passend onderwijs en publicatie rapport Van Miep ziek naar Miep op maat.